Okuyucularımızın yönelttiği soruları uzmanlarımız değerlendiriyor. Bir okuyucumuzun fazla çalışmalara ilişkin sorusu ve uzman değerlendirmesi:
Soru: Merhaba, özel bir firma da çalışmaktayım. Firmamız da 5 – 6 aydır süren her gün mesai mevcuttur. Normalde 23:00-07:00. 07:00-15:00 ve 15:00-23:00 vardiya sistemine sahibiz. İse girerken imzaladığımız fazla çalışma sözleşmesi mevcuttur. Şu anda her gün düzenli olarak mesai yapılıyor ve çalışma saatimiz 12 saate çıkıyor bunu grup sistemi şeklinde yapmaktalar ve haftada en az kişi başı 2-4 kere mesai yapmaktayız. Kalmak istemeyen arkadaşlar buna karşı çıkamıyor ve zorunlu olarak mesai yaptırılıyorlar. Sorum ise gece vardiyasına denk gelen vardiya da 23:00-07:00 vardiyasında fazla çalışma olduğunda geç çıkış yani 11:00 çıkışı olmaktadır. Gece çalışmasın da mesai kalma zorunluluğu nedir? İşçi istemezse hiçbir mesaiye kalmama şansı var mı?
Cevap: Yöneltmiş olduğunuz soruya gece çalışmasının mahiyeti, süresi ve fazla çalışmanın zorunlu olup olmadığı konularına değinerek yanıtlayalım.
Gece çalışması nedir? Hangi saatlerdeki çalışma gece çalışması sayılır?
İş Kanunun 41. maddesinde işçilere yaptırılan gece çalışmasının 7,5 saatten fazla olamayacağı belirtilmiştir. İş Hukuku açısından gece süresi en geç saat 20.00’de başlayarak en erken saat 06.00’ya kadar geçen ve her halde en fazla onbir saat süren dönem olarak belirlenmiştir. Bu saatlere denk gelen çalışmalar gece çalışması olarak kabul edilmektedir. Çalışılan sürenin yarıdan fazlası bu saatlere denk gelirse yine gece çalışması söz konusu olacaktır. Gece çalışmasına ilişkin daha geniş bilgi için Bir İşçinin Gece Çalışması 7,5 Saati Aşabilir mi? başlıklı yazımızı okuyabilirsiniz.
Kimler ne kadar süre gece çalışması yapabilir
Postalar halinde işçi çalıştırılarak yürütülen işlerde, 4857 sayılı Kanunun 42 ve 43 üncü maddeleri ile 70 inci maddesinde öngörülen yönetmelikte belirtilen haller (zorunlu nedenler, olağanüstü haller, ile belirli çalışma saatlerinden önce veya sonra gerekli olan hazırlama, tamamlama ya da temizleme işlerinde çalışan işçiler) dışında işçilerin gece postalarında 7,5 saatten çok çalıştırılmaları yasaktır. Ancak bazı sektörlerde çalışan işçilerin gece çalışması 7,5 saati aşabilecektir. Bu sektörler:
- turizm sektörü
- özel güvenlik
- sağlık hizmetleri yürütülen işler ve bu işyerlerinde alt işverenler tarafından yürütülen işlerde işçiler gece 7,5 saatten fazla çalıştırılabilirler.
Fazla çalışma yaptırmak için işçinin onayının alınması zorunludur
Bir işçi ister gece çalıştırılsın ister gündüz çalıştırılsın fazla çalışma yaptırılması için buna ilişkin onayının alınması zorunludur. Fazla çalışma yapmak için onayı alınmayan işçiye fazla çalışma yaptırılamaz.
- işçinin onayı işverenle yapılan sözleşmeyle alınmış alabilir. İmzalanan sözleşmelerde genellikle işçinin ihtiyaç duyulan hallerde fazla çalışma yapacağının sözleşme ile kabul edildiği yönünde maddelere yer verilmektedir.
- İmzalanan iş sözleşmesiyle işçinin onayının alınması halinde sözleşme süresince bu onay geçerli olur.
- İşçinin onayı ayrı bir fazla çalışma yapacağını kabul ettiğine ilişkin ayrı bir muvafakat name ile de alınabilir.
Gece çalışmasında fazla çalışma ücreti nasıl hesaplanır?
Fazla çalışma ücreti haftalık 45 saati aşan çalışmalar için ödenir. Bir işçinin haftalık toplam çalışma süresi 45 saati aşmasa bile gece çalışmasında yaptığı çalışmalar 7,5 saati aşıyorsa aşan süre kadar fazla çalışma ücreti ödenir. örneğin işçinin haftalık toplam çalışma süresi 45 saat olsun. Ancak aynı hafta iki gece vardiyasında 10’ar saat çalışmış olsun. İşçinin haftalık çalışma süresi 45 saati aşmasa bile gece vardiyasında çalıştığı 7,5 saatler üzerindeki çalışması nedeniyle 5 saat fazla çalışma ücretine hak kazanacaktır.
Ancak bu durum sağlık, turizm ve güvenlik sektöründe çalışan işçiler için geçerli değildir. Bu sektörde çalışan işçiler gece çalışmasında 11 saate kadar çalıştırılabilmektedirler. Bu nedenle sağlık, özel güvenlik ve turizm sektöründe çalışan işçilerin gece 7,5 saati aşan çalışmaları için fazla çalışma ücreti ödenmeyecektir. haftalık çalışma süresi dikkate alınacaktır.
Sağlık, özel güvenlik ve turizm sektöründe çalışan işçiler için 7,5 saati aşan çalışmalarda onay alınması zorunlu mu?
Yukarıda izah ettiğimiz gibi bu sektörlerde çalışan işçiler gece 11 saate kadar çalıştırılabilecekler. Ancak yine de işçinin onayının alınması gerekmektedir. Bu sektörlerde çalışan işçilerden onay alınmadığı durumda 7,5 saat üzeri çalıştırılmaları mümkün olamayacaktır.
İşçi fazla çalışma ücretine onay vermek zorunda mı?
Yapılan işin niteliğine göre işverenler işçiye yılda 270 saate kadar fazla çalışma yaptırabilmektedirler. İşveren açısından bu işlerin yürütülmesi adına bir gereklilik olabilir. Bu durumda işçilerin özel durumları olmadığı sürece fazla çalışmaya onay vermeleri gerektiğini düşünüyoruz. Aksi durumda işveren açısından iş sözleşmesi sürdürülemez hale gelebilir. Ancak işçinin fazla çalışmaya onay verdiği süre bir yılda 270 saate denk gelen fazla çalışma süresidir. İşçinin bu süreden daha fazla çalışma yapması zaten yasal olarak mümkün olmamaktadır. Bu süreden daha çok fazla çalışma yaptırılması ise işçi açısından iş sözleşmesinin sürdürülemez hale gelmesi demektir. Bu nedenle işçinin iş sözleşmesini fesih imkanı olacağını değerlendiriyoruz.