Kıdem ve ihbar tazminatı hesaplanırken işçinin iş sözleşmesinin feshedildiği tarihteki brüt ücreti dikkate alınır. Ücret haricinde işveren tarafından sağlanan ve parayla ölçülebilen diğer menfaatlerin aylık tutarı da ücrete eklenir.
Kıdem ve İhbar Tazminatı hesabında esas alınması gereken ücret
İş Kanunu gereğince kıdem ve ihbar tazminatının hesaplanmasında geniş anlamda ücret esas alınması gerekmektedir. Yasada geniş anlamda ücretten kastedilen şey işçinin temel ücretine ilaveten işçiye sağlanmış olan para ve para ile ölçülmesi mümkün akdi ve kanundan doğan menfaatlerin toplam tutarıdır. Bu menfaatler menfaatler yasadan, iş sözleşmesinden veya toplu iş sözleşmesinden yada işyeri uygulamalarından kaynaklanıyor olabilir.
Yargıtay ilke kararlarında kıdem ve ihbar tazminatına esas ücret nasıl belirleniyor?
Yargıtay 9. Hukuk Dairesinin 22.10.2020 tarih ve 2020/5964 Esas, 2020/13100 Karar sayılı ilamında özetle;
“Kıdem tazminatı hesabında esas alınacak ücret, işçinin son ücretidir. Başka bir anlatımla, iş sözleşmesinin feshedildiği anda geçerli olan ücrettir. İhbar öneli tanınmak suretiyle yapılan fesihte önelin bittiği tarihte fesih gerçekleştiğinden, önelin bittiği tarihteki ücret esas alınmalıdır. Bildirim öneli tanınmaksızın ve ihbar tazminatı da ödenmeden (tam olarak ödenmeden) işverence yapılan fesih durumunda ise, bildirim öneli sonuna kadar işyerinde uygulamaya konulan ücret artışından, iş sözleşmesi feshedilen işçinin de yararlanması ve tazminatının bu artan ücret esas alınarak hesaplanması gerekir.
Kıdem tazminatı hesabında dikkate alınması gereken ücret, işçinin brüt ücretidir. O halde, kıdem tazminatı, işçinin fiilen eline geçen ücreti üzerinden değil, sigorta primi, vergi sendika aidatı gibi kesintiler yapılmaksızın belirlenen brüt ücret göz önünde tutularak hesaplanır.
Kıdem tazminatına esas alınacak olan ücretin tespitinde 4857 Sayılı İş Kanunu’nun 32. maddesinde sözü edilen asıl ücrete ek olarak işçiye sağlanan para veya para ile ölçülebilen menfaatler göz önünde tutulur. Buna göre ikramiye, devamlılık arz eden prim, yakacak yardımı, giyecek yardımı, kira, aydınlatma, servis yardımı, yemek yardımı ve benzeri ödemeler kıdem tazminatı hesabında dikkate alınır. İşçiye sağlanan özel sağlık sigortası yardımı ya da hayat sigortası pirim ödemeleri de para ile ölçülebilen menfaatler kavramına dahil olup, tazminata esas ücrete eklenmelidir. Satış rakamları ya da başkaca verilere göre hesaplanan pirim değişkenlik gösterse de, kıdem tazminatı hesabında genişletilmiş ücret kavramı içinde değerlendirilmelidir.” şeklinde içtihat yapıldığı görülmektedir.
İhbar ve kıdem tazminatına esas ücret belirlenirken işçinin aylık çıplak ücretine ek olarak sağlanan diğer menfaatlerin parasal tutarlarının da çıplak ücrete eklenmesi gerekecektir. Sağlanan menfaatlerin çıplak ücrete eklenmesiyle bulunan ücret giydirilmiş brüt ücret olarak adlandırılır. Aylık ücrete eklenebilecek diğer menfaatleri ayrı ayır belirtecek olursak:
-
İkramiye
İkramiye iş sözleşmesi, toplu iş sözleşmesi veya iş yeri uygulamalarına göre işçiye sağlanan menfaatlerdendir. İkramiye kıdem tazminatına dahil edileceği zaman iş sözleşmesinin feshedildiği tarihten geriye doğru bir yıl içinde sağlanan bu menfaatin aylık tutarı bulunarak ücrete eklenir.
-
Satış rakamları yada başkaca verilere göre ödenen prim
Yargıtay 9. Hukuk Dairesinin 10.10.2011 tarih ve 2009/21254 E. 2011/36499 K. sayılı ilamından: “ … Satış rakamları ya da başkaca verilere göre hesaplanan prim değişkenlik gösterse de, kıdem tazminatı hesabında genişletilmiş ücret kavramı içinde değerlendirilmelidir.” denilmektedir. Buna göre satış veya başkaca kriterler dikkate alınarak ödenen primin de kıdem tazminatı hesabında dikkate alınması gerektiği kanaatindeyiz.
-
Devamlılık arz eden prim
Yerleşik yargı kararlarına göre devamlılık arz eden eden primin de ihbar ve kıdem tazminatı hesabında dikkate alınması gerekmektedir. Yargıtay kararlarında prim ödemelerinin her ay aynı miktarda olmasını aramıyor. Değişik miktarlarda olsa bile yapılan prim ödemelerinin kıdem ve ihbar tazminatına dahil edilmesi gerektiğini belirtiyor.
9. Hukuk Dairesinin 10.10.2011 tarih ve 2009/21254 E. 2011/36499 K. sayılı ilamında “….Mahkemece hükme esas alınan bilirkişi raporunda davacıya ödenen primler devamlılık arz etmediği gerekçesi ile kıdeme esas ücrete eklenmemiş ise de dosya içinde bulunan bordrolardan davacıya hemen hemen her ay değişik miktarlarda prim ödendiği anlaşılmaktadır. Bu nedenle davacı işçiye fesih tarihinden geriye doğru 1 yıl içinde ödenen primlerin toplanarak ortalamasının bulunması ve bu miktar esas alınarak kıdeme esas ücrete eklenecek prim tutarının hesaplanması gerekirken yazılı şekilde hüküm tesisi hatalıdır.” demek suretiyle her ay değişik miktarlarda verilen primlerin ihbar ve kıdem tazminatının hesabına dahil edilmesi gerektiği belirtiyor.
-
Yakacak yardımı
Yakacak yardımı olarak sağlanan menfaat ayni veya nakdi olabilir. Bazı işyerlerinde ayni olarak örneğin yılda bir ton kömür yardımı yapılıyor. Bazı işyerlerinde ise ayni yardım yerine bunun parasal tutarı ödeniyor. Yakacak yardımı ister ayin olarak ister nakdi olarak verilmiş olsun, parasal tutarı belirlenerek bir aya düşen miktarı giydirilmiş ücrete eklenmesi gerekir.
-
Yol yardımı
İşyerlerinde fiili olarak servis imkanı sağlandığı gibi bazı işyerlerinde günlük gidiş geliş masrafını karışılama adına nakdi olarak aylık ödemeler de yapılmaktadır. Yol yardımı giydirilmiş ücrete eklenirken bir işçinin bir ayda rutin çalışma günü dikkate alınarak yapılan ödemenin aylık tutarı belirlenir. Örneğin haftanın 5 günü çalışılan bir işyerinde verilen yol yardımı ile haftanın 6 günü çalışılan bir işyerinde verilen yol yardımı farklı olacaktır. Aylık tutar belirlenirken bu durum göz önüne alınmalıdır.
-
Yemek yardımı
Yemek yardımının nakdi olarak yapıldığı durumda iş sözleşmesinin feshedildiği tarih itibariyle bir tam ay çalışılması durumunda fiili olarak çalışılan günler dikkate alınarak hesaplama yapılması gerekir. İşyerinin fiili olarak yemek verdiği durumda bir öğün yemek maliyetinin parasal tutarının bulunması gerekmektedir.
-
Gıda, erzak yardımı
İşyerlerinde iş sözleşmesi, işyeri uygulaması veya TİS’ten kaynaklanan yarımlar olabilir. Özellikle bazı işyerlerinde ramazan kolisi, bayram kolisi, yılbaşı kolisi gibi sağlanan menfaatler söz konusudur. Bu menfaatlerin nakdi olarak yapılması durumunda fesih tarihi itibariyle 1 yıl boyunca yapılan nakdi tutarların bir aya denk gelecek karşılığı hesaplanarak ihbar ve kıdem tazminatına esas ücrete eklenir. Yardımın ayni olarak yapılması durumunda yapılan yardımların toplam tutarının nakdi değeri bulunarak bir aya denk gelen tutarı hesaplanmalıdır.
-
Ciro primi veya benzer adla yapılan ödemeler
İşverenler tarafından özellikle marketlerde çalışan işçilere yapılan ciro primi, kasa yardımı vb adlar altında ödemelerin bir yıllık tutarının bir aya denk gelen kısmı ihbar ve kıdem tazminatının hesabında dikkate alınır.
-
Özel sağlık sigortası yardımı ve Hayat sigortası pirim ödemeleri
Yine yukarıda yer verdiğimiz Yargıtay kararında: “İşçiye sağlanan özel sağlık sigortası yardımı ya da hayat sigortası pirim ödemeleri de para ile ölçülebilen menfaatler kavramına dahil olup, tazminata esas ücrete eklenmelidir.” denilmektedir. Buna göre sağlık sigortası ve hayat sigortası prim ödemelerinin de ihbar ve kıdem tazminatı hesabında dikkate alınması gerekecektir.
-
Giyecek yardımı
Giyecek yardımı eğer sosyal yardım anlamında yapılıyorsa kıdem tazminatının hesabında dikkate alınacaktır. İşyerinin gereği olarak işçiye sağlanan giyecek yardımı ihbar ve kıdem tazminatında dikkate alınmayacaktır.
-
Kira
Kira yardımı nakdi olarak yapıldığı durumda fesih tarihi itibariyle yapılan bir aylık kira tutarı hesaplamada dikkate alınacaktır. Zaman zaman işçilere nakdi kira yardımı yerine lojman vb imkanlar sağlandığı bilinmektedir. Bu durumda kira yardımının belirlenmesinde emsal kira araştırması yapılması gerekmektedir.
Yargıtay 22. Hukuk Dairesinin 05.04.2013 tarih ve 2012/16302 E. 2013/7435 K. sayılı ilamında “… fesih tarihinde cari asgari ücretin % 25’inin konut ihtiyacını karşılayan tutar olduğu (kira bedeli olduğu) kabul edilerek bu tutarın bir güne isabet eden miktarı bulunmalı… ” şeklindeki kararının yol gösterici olduğunu değerlendiriyoruz. Buna göre kira yardımının nakdi olarak yapılmadığı ve tutarının belirlenmesinin güç olduğu durumlarda fesih tarihindeki geçerli asgari ücretin % 25’i kadar olan tutarı kira yardımı olarak kıdem ve ihbar tazminatında hesaplamaya dahil edilebileceği düşünüyoruz.
-
Elektrik, su vb yardımlar
İş sözleşmesinin feshedildiği tarihten geriye doğru 1 yıl boyunca yapılan ödemelerin bir aya denk gelen tutarı hesaplamaya dahil edilecektir. Fatura üzerinden ödeme yapılıyorsa bir yıl boyunca ödenen faturaların toplam tutarının bir aya denk gelen tutarı ihbar ve kıdem tazminatına esas ücrete eklenir.
-
Diğer menfaatler
Bunlara ek olarak sözleşmeden yada TİS’ten kaynaklanan yada işyeri uygulamalarından kaynaklanan temettü, kasa tazminatı, aile yardımı, çocuk yardımı, eğitim yardımı, havlu sabun yardımı vb işçiye sağlanan ayni yada nakdi yardımların da yine ihbar ve kıdem tazminatı hesaplamasında dikkate alınması gerekmektedir.
İhbar süresi verildiği durumda ihbar ve kıdem tazminatının hesabında hangi ücret esas alınır?
Yukarıda yer verdiğimiz Yargıtay kararında; “İhbar öneli tanınmak suretiyle yapılan fesihte önelin bittiği tarihte fesih gerçekleştiğinden, önelin bittiği tarihteki ücret esas alınmalıdır. Bildirim öneli tanınmaksızın ve ihbar tazminatı da ödenmeden (tam olarak ödenmeden) işverence yapılan fesih durumunda ise, bildirim öneli sonuna kadar işyerinde uygulamaya konulan ücret artışından, iş sözleşmesi feshedilen işçinin de yararlanması ve tazminatının bu artan ücret esas alınarak hesaplanması gerekir.” şeklinde içtihat edilmiştir.
Buna göre ihbar öneli verildiği durumda iş sözleşmesinin feshi ihbar süresi sonunda sonuç doğuracaktır. Başka bir anlatımla ihbar süresi tanındığında iş sözleşmesi feshedilmiş olacak anacak fesih ihbar süresi sonunda hüküm doğuracaktır. Bu süre içinde ücret artışı meydana gelirse, örneğin asgari ücret artarsa, veya TİS imzalanarak ücret artarsa artan bu ücret üzerinden ihbar ve kıdem tazminatı hesaplanması gerekir.