EYT’den emekli olacak işçiler, istedikleri takdirde işlemlerini başlatarak en son çalıştıkları işyerlerinden kıdem tazminatı alabilecekler. Buna göre 8 Eylül 1999 tarihinden önce sigorta kaydı bulun, 5.000 prim/gün ödemesini tamamlayan kadınlardan 20, erkeklerden 25 yıl sigortalılık süresini tamamlayan işçiler bunu gerçekleştirebilecekler.
EYT’den emekli olan işçilerin kazanabilecekleri en önemli haklarından biri kıdem tazminatıdır. Bilindiği gibi İş Kanunu emeklilik nedeniyle işten ayrılan işçiler için kıdem tazminatına hak kazanacağını düzenliyor.
EYT’den emekli olan işçi hangi şartlarda kıdem tazminatına hak kazanır?
Bir işçinin kıdem tazminatına hak kazanabilmesi için çalıştığı işyerinde hizmet süresinin en az 1 yıl olması gerekir. Hizmet süresi 1 yıl ve daha fazla olan işçiler EYT’den emekli oldukları zaman kıdem tazminatı alabilecekler. Emekli olunacak işyerindeki çalışılan süre 1 yıldan daha az ise kıdem tazminatına hak kazanmak mümkün olmayacaktır. Burada farklı sorunlar otaya çıkmaktadır. Buna ilişkin Yargıtay 9. Hukuk Dairesinin 24.05.2022 tarih ve 2022/4670 Esas, 2022/6422 Karar sayılı aşağıda yer alan içtihadı doğrultusunda değerlendirmemizi sürdürelim.
Mülga 1475 sayılı Kanun’un 14 üncü maddesinin ikinci fıkrası, işçinin aynı işverene bağlı olarak bir ya da değişik işyerlerinde çalıştığı sürelerin kıdem hesabı yönünden birleştirileceğini hükme bağlamıştır. O hâlde kıdem tazminatına hak kazanmaya dair bir yıllık sürenin hesabında, işçinin daha önceki fasılalı çalışmaları dikkate alınır.
Bununla birlikte, her bir fesih şeklinin kıdem tazminatına hak kazanacak şekilde gerçekleşmesi, hizmet birleştirmesi için şarttır. İşçinin önceki çalışmaları sebebiyle kıdem tazminatı ödenmişse, aynı dönem için iki defa kıdem tazminatı ödenemeyeceğinden, tasfiye edilen dönemin kıdem tazminatı hesabında dikkate alınması mümkün olmaz. Yine, istifa etmek suretiyle işyerinden ayrılan işçi kıdem tazminatına hak kazanmayacağından, istifa yoluyla sona eren önceki dönem çalışmaları kıdem tazminatı hesabında dikkate alınmaz.
Ancak aynı işverene ait bir ya da değişik işyerlerinde çalışılan süre için kıdem tazminatı ödenmemişse, bu süre aynı işverende geçen sonraki hizmet süresine eklenerek son ücret üzerinden kıdem tazminatı hesaplanmalıdır.
İşçinin iş sözleşmesi feshedilmediği hâlde çeşitli sebeplerle kıdem tazminatı adı altında yapılan ödemeler avans niteliğinde sayılmalıdır. İşçinin iş sözleşmesinin feshinde kıdem tazminatına hak kazanılması durumunda, işyeri ya da işyerlerinde geçen tüm hizmet sürelerine göre kıdem tazminatı hesaplanmalı, daha önce avans olarak ödenen miktar kanuni faiziyle birlikte mahsup edilmelidir.
Emekli olunacak işyerinde farklı dönemlerde çalışma yapılmışsa kıdem tazminatı nasıl hesaplanacak?
EYT’den emekli olacak işçinin emekli olacağı işyerinde en son çalışma süresinin 9 ay olduğunu varsayalım. Bu süreye göre işçinin kıdem tazminatı alması mümkün olmayacaktır. Ancak işçi aynı işyerinde daha önce de çalışmış olabilir. Örneğin aynı işyerinde 5 yıl önce çalışmaya başlamış 3 sene çalıştıktan sonra ayrılmış, bir süre geçtikten sonra yine aynı işyerine başlayarak 9 daha çalışmış olabilir. Bu durumda işçinin emekli olacağı işyerindeki tüm hizmet süresi dikkate alınarak kıdem tazminatı hesaplanması gerekecektir.
İşçinin çalıştığı her bir dönemin kıdem tazminatına hak kazanacak şekilde sonlanması gerekir
Burada dikkat edilmesi gereken husus, işçinin çalıştığı her bir dönemde işten ayrılışının kıdem tazminatına hak kazanacak şekilde meydana gelmiş olmasıdır. İşçi daha önceki çalışmalarında kıdem tazminatına hak kazanacak şekilde işten ayrılmamışsa bu dönemler için hesaplama yapılması mümkün olmayacaktır. Örneğin işçi yeni bir iş bulduğu için istifa ederek işten ayrılmışsa önceki dönem çalışması için kıdem tazminatı alamayacaktır. Bu durumda EYT’den emekli olacağı işyerindeki son dönem çalışma süresi üzerinden kıdem tazminatı hesaplanır. Tabi bu sürenin de en az 1 yıl olması gerekir.
Daha önceki dönemler için kıdem tazminatı ödendiği durumda nasıl hesaplama yapılır?
EYT’den emekli olacak işçinin emekli olacağı işyerinde daha önceki dönemlerde yaptığı çalışmalar için kıdem tazminatı ödenmişse bu dönemlerin tasfiye edildiği kabul edilmektedir. Bu durumda da önceki dönemler kıdem tazminatı hesaplamasında dikkate alınmayacaktır.
Uygulamada işverenler kıdem tazminatını hesaplarken genellikle eksik veya yanlış hesapladığı çokça karşılaştığımız bir durumdur. Bilindiği gibi kıdem tazminatı hesaplanırken işçinin giydirilmiş brüt ücreti üzerinden hesaplanmaktadır. Yani aylık ücretine ek olarak işçiye sağlanan ve parayla ölçülebilen tüm menfaatlerin aylık tutarının ücrete kelenmesi gerekir. Örneğin yol, yemek, yakacak, ikramiye vb tüm ödemeler dikkate alınır. Daha geniş bilgi için kıdem tazminatının hesaplanmasına ilişkin yazımızı okuyabilirsiniz. Bu durumda işçinin tüm dönemler için kıdem tazminatı talebinde bulunması önem arz etmektedir. Açılacak davalarda iş mahkemeleri tasfiye edilen dönem için de kıdem tazminatını hesaplattırıp tam olarak ödenmediğini tespit ettiği durumda işçinin son ücretine göre tüm dönemler için hesap yaparak bakiye tutarın işçiye ödenmesini sağladığı bilinmektedir.
İşçiye çalışmayı sürdürdüğü halde çeşitli sebeplerle kıdem tazminatı adı altında ödeme yapıldığı durumda ne yapılabilir?
İşverenler tarafından uzun süre çalıştırdıkları işçilerine, işten ayrılmadıkları halde zaman zaman kıdem tazminatı adı altında ödemeler yapıldığı bilinmektedir. İşverenler bu yolla işten ayrıldıkları zaman işçilere ödemeleri gereken kıdem tazminatı yükünü hafifletmeyi amaçlamaktalar. Bu durumda da yine çalışılan toplam süreler için kıdem tazminatı hesaplaması yapılarak ödenen tutarlar faiziyle birlikte hesaplanan tutardan mahsup edilmesi gerekmektedir. Bakiye tutar kıdem tazminatı olarak işçiye ödenir.