İş Kanunu kapsamında yürürlükte olan serbest zaman uygulaması, Yargıtay’ın yakın tarihli kararlarıyla yeniden gündeme geldi. Bu kararlar, fazla mesai yapan işçiye fazla çalışma ücreti yerine serbest zaman kullandırılmasının hukuken mümkün olduğunu bir kez daha ortaya koydu.
Fazla Mesai Yerine Serbest Zaman Nedir?
4857 sayılı İş Kanunu’nun 41. maddesine göre, haftalık 45 saati aşan çalışmalar “fazla çalışma” sayılmaktadır. Normal şartlarda bu fazla çalışmanın karşılığı bir saatlik ücretin %50 fazlasıyla ödenmesi gerekmektedir. Ancak aynı madde kapsamında, işçinin onay vermesi şartıyla, fazla mesai ücreti yerine serbest zaman kullanması da mümkündür.
İşçi, bu durumda yaptığı her bir saatlik fazla mesaiye karşılık 1 saat 30 dakika (1,5 saat) serbest zaman kullanma hakkına sahip olur. Serbest zamanın, fazla çalışmanın yapıldığı tarihten itibaren 6 ay içinde ve işveren tarafından uygun görülen zaman diliminde kullandırılması gerekir.
Yargıtay Ne Dedi?
Yargıtay 9. Hukuk Dairesi 11.06.2024 tarih ve 2024/6685 Esas, 2024/9597 Karar sayılı ilamında aşağıda yer alan şekilde içtihat etti:
4857 sayılı Kanun; fazla çalışma yapıldığında, işçiye isterse ücreti yerine serbest zaman kullanma hakkı tanımıştır. Bu süre her saat karşılığı, fazla çalışma için bir saat otuz dakika, fazla süreli çalışma için bir saat onbeş dakika olarak belirlenmiştir. Bu sürelerin sözleşmelerle artırılması mümkündür. Günlük çalışma süresinin on bir saati aşamayacağı 4857 sayılı Kanun’da emredici şekilde düzenlendiğine göre bu süreyi aşan çalışmaların denkleştirmeye tâbi tutulamayacağı, zamlı ücret ödemesi veya serbest zaman kullanımının söz konusu olacağı kabul edilmelidir.
Ancak hafta tatili ve ulusal bayram ve genel tatil günleri dinlenme hakkı kapsamında kaldığından, tatilde yapılan çalışma karşılığı serbest zaman kullandırılması 4857 sayılı Kanun’a aykırılık teşkil eder. Serbest zaman ancak fazla çalışma karşılığı verilebilir. Tatilde yapılan çalışma karşılığında izin verilmişse bu ancak mazeret izni olarak kabul edilebilir.
Yargıtay kararının serbest zaman kullanımına ilişkin sonuçları
Yargıtay’ın yakın dönemde de verdiği kararlarda, işçinin rızasıyla serbest zaman kullandırılmasının yasal ve geçerli bir uygulama olduğu açıktır. Ayrıca, işverenin serbest zaman hakkını usulüne uygun şekilde tanıması hâlinde, işçiye fazla mesai ücreti ödemek zorunluluğu bulunmamaktadır.
Ancak yüksek mahkeme, serbest zaman uygulamasının bazı şartlara bağlı olduğuna da dikkat çekti:
-
İşçinin yazılı veya açık onayı bulunmalı.
-
Serbest zaman hakkı altı ay içinde kullandırılmalı. Yani fazla çalışma yapıldıktan sonra 6 ay içinde kullanılmaması halinde artık kullandırılmasının mümkün olmadığı.
-
Serbest zaman, işçinin kendi isteğiyle kullanabildiği bir hak olarak uygulanmalı, zorlayıcı şekilde değil.
- Serbest zaman kullanımı yalnızca fazla çalışma için değil fazla sürelerle çalışma için de kullanılabileceği.
Uygulamada Dikkat Edilmesi Gerekenler
Serbest zaman uygulaması işçi-işveren ilişkilerinde esneklik sağlasa da, bu hakkın kötüye kullanılmaması büyük önem taşıyor. Uygulamanın yazılı kayıt altına alınması ve fazla mesainin gerçekten yapıldığının ispat edilebilir olması, ileride doğabilecek uyuşmazlıkların önüne geçiyor.
