Fazla çalışma nedir?
Fazla çalışma İş Kanunun 41. maddesine göre haftalık 45 saati aşan çalışmaların toplamıdır. Bir işçinin yasal çalışma süresi 45 saat olup, bir haftalık çalışmada bu süreyi aşan çalışmalar fazla çalışma olarak tanımlanmaktadır. Haftalık 45 saatlik süre haftanın çalışılan günlerine eşit şekilde bölünerek uygulanır. Haftalık 45 saatlik süre, taraflar anlaşarak haftanın günlerine günlük 11 saati aşmayacak şekilde dağıtılabilir. Örneğin işveren haftanın 5 günü 11 saati aşmayacak şekilde işçiyi çalıştırabilir.
Günlük çalışma süresi nasıl belirlenir?
Günlük çalışma süresi belirlenirken işçinin ara dinlenme sürelerinin düşülmesi gerekmektedir. Örneğin işçinin günlük rutin çalışmasının 08.30 – 18.30 saatleri arasında olduğunu varsayalım. Söz konusu saatler arasında 10 saatten ara dinlenme süresi düşüldüğünde kalan süre günlük çalışma süresini oluşturacaktır. Örneğimizde işçinin 1 saat ara dinlenme süresi olduğunu varsayarsak günlük çalışma süresi 9 saat olacaktır. Haftanın 6 günü bu şekilde çalışılması halinde ise haftalık çalışma süresi (6 gün x 9 saat=) 54 saat olacaktır. Bu durumda işçinin haftalık fazla çalışma süresi (54 – 45=) 9 saat olacaktır.
Günlük 11 saati aşan çalışmalar nasıl değerlendirilir?
İş Kanununa göre bir işçinin çalışma süresi yasal olarak günlük en fazla 11 saattir. Yukarıda hesabını yaptığımız şekilde işçinin haftalık toplam çalışma süresi 45 saati aşmasa bile günlük 11 saati aşan çalışmalar için fazla çalışma ücreti alabilecektir. Örneğin işçinin haftalık toplam çalışma süresi 45 saat olsa bile günlük çalışma süresi 11 saati aşan günler için fazla çalışma ücreti hesaplanması gerekecektir.
Fazla çalışma sürelerinin hesabında yarım saatten az olan süreler yarım saat, yarım saati aşan süreler ise bir saat sayılır. Yer altı maden işlerinde çalışan işçilerin çalışma süresi günde en çok yedi buçuk, haftada en çok otuz yedi buçuk saattir.
Fazla çalışma ücreti nasıl hesaplanır?
Fazla çalışma ücreti İş Kanununa göre bir saatlik ücretin 1,5 katı olarak ödenmesi gerekmektedir. Bu tutar iş sözleşmesi veya toplu iş sözleşmesi ile artırılabilir.
Başka bir anlatımla, bir saat fazla çalışma için verilecek ücret, normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının yüzde elli yükseltilmesi suretiyle hesaplanır. Fazla çalışma yapan işçi isterse, zamlı ücret yerine fazla çalıştığı her saat karşılığında bir saat otuz dakikayı serbest zaman olarak kullanabilir. Hak edilen serbest zamanın altı ay zarfında kullanılması zorunludur.
Fazla çalışma ücretinin talep edilmesi
Fazla çalışma ücreti ödenmeyen işçi bunu talep edebilir. İş mahkemelerinde açılacak dava ile fazla çalışma ücreti talep edilmesi mümkündür. Fazla çalışma ücretini talep eden işçi iş yeri kaydı varsa bu kayıtlara dayanarak yaptığı fazla çalışmaları kanıtlayabilir. İş yeri kadı olmadığı durumda aynı işyerinde çalışan personel tanık gösterilerek iddiasını kanıtlaması mümkündür. Burada dikkat edilmesi gereken husus tanıkların işçinin çalışma süresine ve çalışma durumuna fiili olarak tanıklık edebilmeleridir.
Ücret bordrolarında fazla çalışma tahakkuku bulunması durumu
İşveren tarafından düzenlenmiş ücret bordrolarında fazla çalışma ücreti tahakkuku varsa işçi fazla çalışma ücreti talep edemez. Ancak bordroların işçi tarafından imzalanması gerekir. İmzalı ücret bordrolarında fazla çalışma ücreti bulunması halinde işçi bordrolarda gösterilen fazla çalışma sürelerinden daha fazla sürede çalıştığını iddia edemeyecektir. Yazılı belgeyle örneğin işyeri kaydıyla bordoda tahakkuk ettirilen süreden daha fazla süre fazla çalıştığını kanıtlaması mümkündür. Bordroların imzasız olması halinde işçi tanık beyanına dayanarak fazla çalışma iddiasını kanıtlayabilir.
